جلد اول
دیباچه ناشر
صفحه 13 از 274
ص: 2
صفحه 14 از 274
ص: 3
صفحه 15 از 274
ص: 4
صفحه 16 از 274
ص: 5
صفحه 17 از 274
ص: 6
صفحه 18 از 274
ص: 7
صفحه 19 از 274
ص: 8
صفحه 20 از 274
ص: 9
صفحه 21 از 274
ص: 10
صفحه 22 از 274
ص: 11
مراتب معنوي حج، که سرمایه جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک مینماید، حاصل نخواهد شد مگر آنکه
( دستورات عبادي حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود. (امام خمینی، صحیفه نور، ج 19 ، ص 25
حج نمایشی باشکوه از اوج رهایی انسان موحد از همه چیز جز او و عرصه پیکاري فرا راه توسن نفس و جلوه بیمانندي از عشق،
ایثار، آگاهی و مسئولیت در گستره حیات فردي و اجتماعی است. پس حج تبلور تمام عیار حقایق و ارزشهاي مکتب اسلام است.
مؤمنان زنگار دل را با زمزم زلال توحید میزدایند و با حضرت دوست تجدید میثاق میکنند و گرچه میراث ادب و فرهنگ ما،
مشحون از آموزههاي حیاتبخش حج است، اما هنوز ابعاد بیشماري از این فریضه مهم، ناشناخته و مهجور مانده است.
پیروزي انقلاب اسلامی ایران، در پرتو اندیشههاي تابناك امام خمینی (قدس سره) حج را نیز همچون دیگر معارف و احکام
اسلامی، در جایگاه واقعی خویش نشاند و سیماي راستین و محتواي غنی آن را نمایاند. اما هنوز راهی دراز در پیش است تا فلسفه،
ابعاد، آثار و برکات آن شناخته و
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 23 از 274
ص: 12
شناسانده شود.
در راستاي تحقق این هدف بزرگ، با الهام از اندیشههاي والا و ماندگار امام راحل- احیاگر حج ابراهیمی- و با بهرهگیري از
رهنمودهاي ارزشمند رهبر عزیز انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنهاي- مدظله- معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم
رهبري، تلاش میکند با کاربردي کردن متون آموزشی، فصل جدیدي فرا راه کارگزاران حج و زائران حرمین شریفین بگشاید.
از این رو، پس از کارشناسیهاي متعدد و بهرهگیري از اساتید و متخصصان فن، تلاش گردیده تا براي تهیه درسنامهها و محتواي
مورد نیاز در سفر حج و عمره، عناوین، موضوعات، سرفصلها و منابع هر درس را مشخص و جلسات آموزشی آنها زمانبندي
گردد تا به نحو بهینه مورد استفاده قرار گیرد.
عناوین این درسنامهها عبارتند از:
1. مناسک حج
2. آداب سفر حج
3. اسرار و معارف حج
( 4. آشنایی با تاریخ اسلام ( 1 و 2
5. آشنایی با تاریخ و اماکن مقدس مکه و مدینه
6. اخلاق معاشرت
7. احکام مبتلابه حج
8. آشنایی با کشورهاي اسلامی
9. گزیده سیماي عقاید شیعه
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 24 از 274
ص: 13
10 . شناخت عربستان
11 . محاوره عربی
بیتردید آغاز هر کاري با کاستیها و نواقص احتمالی همراه است. لذا انتظار میرود با بهرهگیري از نظرات خوانندگان ارجمند،
نقاط قوت و ضعف این مجموعه شناسایی و به تقویت داشتهها و زدودن کاستیهاي آن اقدام شود.
در پایان ضمن تشکر از همه کسانی که ما را در تهیه و تنظیم این مجموعه یاري کردهاند، توفیق همگان را از خداوند منان
خواهانیم.
معاونت آموزش و پژوهش بعثه
اداره کل آموزش
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 25 از 274
ص: 14
درآمد
ستایش بیپایان ویژه پروردگار بیهمتاست که انسان را از گِل مانده آفرید و سپس از روح خود در کالبد بیجان او دمید و براي
هدایت وي به سوي سعادت دنیا و آخرت پیامبران را فرستاد که نخستین آنان حضرت آدم (ع) و آخرینشان حضرت محمد بن
عبدالله خاتم انبیاء (ص) است.
کتاب پیامآور رحمت که به پیشنهاد و دستور سرور ارجمند جناب حجۀ الاسلام و المسلمین دکتر احمد احمدي سرپرست سازمان
سمت و با پیگیري مستمر و خردمندانه دوست گرانمهر حجۀ الاسلام دکتر سید طه مرقاتی قائم مقام سازمان سمت براي تدریس در
دانشگاههاي کشور سامان یافت، پس از چاپ و انتشار با استقبال بعضی از دانشمندان و برخی از مجامع علمی و فرهنگی روبهرو
گردید.
در اینجا لازم است از توجه و لطف همه عزیزان تشکر و قدردانی نمایم و از مرحمت و عنایت کریمانه دو دوست بزرگوار به
خصوص یاد کنم. نخست اویس زمان و سقراط خراسان، متفکر عدالتخواه استاد محمدرضا حکیمی که خداوند رحمان بر درازاي
عمر مبارکش بیفزاید.
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 26 از 274
ص: 15
معظم له چندین بار در جلسات عمومی و خصوصی ذرّهپروري کرده و از کتاب تجلیل و به نیکی یاد نمودند. دیگري استاد عظیم
الشأن، دانشمند فرهیخته و ادیب توانمند جناب دکتر احمد مهدوي دامغانی استاد برجسته دانشگاه هاروارد ایالات متحده آمریکا که
پروردگار مهربان همواره وجود نازنیش را در دیار غربت به سلامت دارد. استاد نامهاي بس ارزشمند و پرمحتوا در تجلیل و نقد
کتاب همراه با پیشنهادات و ملاحظات اصلاحی براي اینجانب ارسال کردند.
همچنین کتاب پیام آور رحمت به قلم مترجم شهیر و برجسته ایران سرکار خانم دکتر فریده مهدوي دامغانی به زبان فرانسه و به قلم
دو نفر از نویسندگان فاضل پاکستان آقایان محمد کاظم سَلیم و سید عمار یاسر همدانی به زبان اردو ترجمه شد. قرار است به
زبانهاي عربی، انگلیسی، روسی، ترکی آذري و اسپانیولی نیز ترجمه گردد.
اخیراً نیز از سوي معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري در سازمان حج و زیارت براي آموزش در بین روحانیون
اعزامی به حج و عمره، کتاب به صورت زیبایی در قالب پانزده درس، به نام درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام در دو جلد تنظیم گشته
است. ویژگی و ارزش کار مذکور در این است که هیچگونه دخل و تصرفی در متن کتاب صورت نگرفته و اصالت آن صد در
صد حفظ شده است. اینجانب متن آماده شده را به دقت ملاحظه و مطالعه کردم و طی آن مواردي را نیز اصلاح و اضافه نمودم.
امیدوارم کتاب پیامآور رحمت در شکل و لباس جدیدش نیز مورد
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 27 از 274
ص: 16
عنایت حضرت حق جلّ و علا و آخرین سفیرش محمد مصطفی که بر او و خاندان پاکش هزاران درود و سلام خدا باد واقع شود و
نیز مورد استفاده دوستداران و علاقهمندان سیره نبوي قرار گیرد.
قم- سید علی میرشریفی
17 دي 1388
21 محرم 1431
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 28 از 274
ص: 17
پیشگفتار
درود و رحمت بیپایان خداوند بر روان پاك و تابناك یگانه منجی عالم انسانیت، پیامآور رحمت، رسول خدا، محمد مصطفی
(ص) که آفرینش نظام هستی ظل و طفیلی وجود مقدس آن بزرگوار بود و همان بزرگ قافله سالار قافله بشري و رسول مهر و
محبت بود که جهان تاریک و فرورفته در ظلمت و خشونت و فساد و تباهی را با نور و رحمت و مهر و عطوفت خود روشنایی
بخشید و نجات داد.
مدت هفت سال بود سرور ارجمند و دوست دانشمند حجۀالاسلام والمسلمین آقاي دکتر احمد احمدي ملایري مسؤول محترم
سازمان سمت و عضو برجسته شوراي عالی انقلاب فرهنگی میفرمود کتابی مختصر در باره سیره رسول خدا (ص) در حد دو واحد
براي تدریس در دانشگاههاي کشور بنویسم. اینجانب به لحاظ اشتغالات زیاد از جمله نگارش سیره جعفر طیار (ع) نمیتوانستم
بپذیرم. وانگهی نگارش و ترسیم زندگانی و بعثت خاتم پیامبران و برترین فرد انسان به دست کوچکترین فرد بشر کاري است بس
دشوار. تا آنکه در تابستان هزارو سیصد و هشتاد جناب آقاي دکتر احمدي به اتفاق معاون خود برادر
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 29 از 274
ص: 18
گرانقدر حجۀالاسلام دکتر سید طه مرقاتی به روستاي ییلاقی ما واقع در ضلع غربی شهرستان قم تشریف آوردند و امر فرمودند باید
این کار را شروع کنید و تشخیص اولویت کارها را بر عهده ما بگذارید.
اینجانب به ناچار پذیرفتم و از خداوند حکیم و رسول اکرم (ص) استمداد طلبیدم. آنگاه با اساتید و بزرگان این فن در داخل و
خارج کشور مشورت و رایزنی نمودم و از تجربیات و راهنماییهاي ارزشمند آنان بهره بردم. استاد مسلّم و متخصص سیره نبوي
دوست گرانمهر و استاد بزرگوار ما مورخ محقق حجۀالاسلام والمسلمین استاد سید جعفر مرتضی عاملی در حال حاضر در جنوب
لبنان به سر میبرد، در زمستانی سرد به روستاي استاد واقع در نزدیکی مرز فلسطین اشغالی رفتم. ایشان با آغوش باز مرا پذیرفت و
خونگرمی استاد از شدت سرما کاست. پارهاي از مشکلات و معضلات کار را با معظمله در میان گذاشتم و او راهنماییهاي لازم را
مبذول داشت و لوح فشرده مجلدات چاپ نشده کتاب ارزشمند الصحیح من سیرة النبی الأعظم را در اختیار اینجانب قرار داد که در
اینجا فرصت را مغتنم شمرده و از ایشان تشکر میکنم.
براي تحقیق میدانی در باره جنگ موته به کشور اردن سفر نمودم و از شهرهاي موته، مَزار، مَعان، منطقه بَلْقا و بندر عَقَبَه در نزدیکی
مرز عربستان دیدن کردم. این سفر به دعوت مدیر مؤسسه آلالبیت اردن، دوست ارجمند جناب استاد دکتر ابراهیم شَبُّوح انجام شد
که واجب است از زحمات و همچنین رهنمودهاي ایشان در باره نحوه نگارش کتاب تشکر کنم. بسیار مشتاق بودم و لازم
میدانستم به عربستان نیز سفر کنم و تحقیقات میدانی خود را ادامه داده و تکمیل نمایم ولی برخلاف
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 30 از 274
ص: 19
تلاش زیاد موفق به اخذ ویزا نشدم.
در شیوه کار از اصل معمول و مورد قبول مورخان و محققان عرصه تاریخ که کشف حقیقت مبتنی بر نصوص تاریخی در پرتو
قراین و شواهد است، پیروي شد و از استحسان و حدسیات بیپایه و اساس خودداري گردید. بیشتر عنایت اینجانب بر این بود که
ناگفتهها و کمگفتهها و مشکلات و معضلات سیره را در حد وسع و توان خود بیان کنم. در نقل مطالب نیز متن مباحث و گفتگوها
درج گردید تا اساتید و دانشجویان با ذوق و سلیقه خود از آن برداشت نموده و تفسیر و تحلیل نمایند. در روش ترجمه و انتخاب
الفاظ و اصطلاحات هم اهتمام بر این بود که حال و هواي روزگار صدر اسلام ترسیم گردد.
در انتخاب مطالب و گزینش مصادر صرفاً به منابع سیره و تاریخ اسلام بسنده نشد بلکه از صدها کتاب گوناگون از جمله تفسیر،
حدیث، رجال، فضایل، ادبیات و غیر آن استفاده گردید. تألیفات ارزشمند معاصران نیز از نظر دور نبود.
با توجه به آموزشی بودن کتاب اصل ایجاز و گزیدهنویسی مد نظر بود، با این وصف کوشش شد تا از جامعیت آن کاسته نشود.
براي رعایت اختصار و یکنواختی مطالب از نوشتن پابرگ و ارجاع به مصادر در پاورقی خودداري گردید و گزیده منابع در همان
متن کتاب ذکر شد که توضیح آن در فهرست منابع آمده است. اگر توفیق یار گردید و کتابی به عنوان منبع و مرجع این درس
تدوین گشت، تفصیل مطالب همراه ارجاع به مصادر به طور گسترده در آنجا ذکر خواهد شد.
تعداد زیادي از دوستان فاضل و اساتید بزرگوار اوراق این متن را
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 31 از 274
ص: 20
پیش از چاپ مطالعه کردند و برخی در بعضی از دانشگاهها تدریس نمودند و سپس توضیحات و پیشنهادهاي سودمندي را متذکر
شدند که از تمامی آن عزیزان سپاسگزارم. در صدر این بزرگواران دو فرزانه هستند که بر خود فرض میدانم از آنان با عظمت و
نیکی یاد نمایم؛ یکی دانشمند نادرالمثال جناب حجۀالاسلام والمسلمین شیخ محمدرضا حکیمی که خداوند عمر پربرکتش را بلند
گرداند، استاد پارهاي از این اوراق را کریمانه و با دقت اعجابانگیز از نظر گذراند و تذکرات بسیار ارزشمندي را ارائه داد. دیگري
سرور مکرم جناب آقاي دکتر احمد احمدي که توفیقش در خدمت به فرهنگ این مرز و بوم افزون باد، با دقت خاص خویش
کتاب را ملاحظه و اصلاحات مفیدي را اعمال کرد. اجر و پاداش همه این دانشوران با صاحب کتاب باد.
بیشک همه این نعمتها لطف و مرحمت پروردگار بود که بر حقیر ارزانی داشت، پس در هر حال سپاس و تشکر از آن اوست.
قم- عیسیآباد
سید علی میرشریفی
شهریور 1385 / شعبان 1427
، درسنامه آشنایی با تاریخ اسلام، ج 1
صفحه 32 از 274
ص: 21
مقدمه
مقدمه
آشنایی اجمالی